PORADNIK – Felsuma madagaskarska

Wielkość
Felsuma madagaskarska w zależności od podgatunku dorasta do 20-30 cm długości (z
ogonem).

Wygląd
Felsuma madagaskarska ma trójkątną głowę i duże oczy z okrągłymi źrenicami, gdyż jest
aktywna w ciągu dnia. Jej ciało jest delikatnie spłaszczone grzbieto-brzusznie. Dominującym
ubarwieniem jest kolor szmaragdowo-zielony z czerwonymi plamkami na głowie i grzbiecie.
Plamki mogą układać się w poprzeczne nieregularne pasy. Spodnia część ciała jest o wiele jaśniejsza i ma żółtawą lub kremową barwę. Intensywność ubarwienia może się różnić u tego samego osobnika w ciągu dnia, gdyż jest zależna od wielu czynników, jak: oświetlenie, pora dnia, kondycja i samopoczucie
jaszczurki. Po intensywności ubarwienia możemy poznać, że z felsumą dzieje się coś złego –
wtedy barwy są bardziej przytłumione. Felsuma madagaskarska należy do gekonów i tak jak inni przedstawiciele rodziny, posiada łapki z lamellami na spodniej stronie. Lamelle są to blaszki złożone z wielokrotnie rozgałęzionych łusek, przypominających drzewo. Każde takie zakończenie jest na tyle małe, że pomiędzy nim a cząsteczkami powierzchni działają siły przyciągania międzycząsteczkowego.
Liczba tych mikroskopijnych zakończeń jest tak duża (tysiące w każdej blaszce), że suma sił
działających między nimi a szybą potrafi utrzymać ciężar ciała gekona. Co więcej – siła
przyciągania łapki do podłoża sprawia, że jaszczurka nie może odkleić kończyny poprzez
zwyczajne podniesienie jej do góry. W związku z tym w toku ewolucji wykształciło się wyjątkowe rozwiązanie – palce gekonów odwijają się do góry, aby stopniowo, po fragmencie można było łapkę odczepić. Lamelle zapewniają gekonom wyjątkową przyczepność, dlatego pazury stały się zbędne, nie są używane i nie rosną (są wręcz w zaniku). Są one usytuowane na górnej powierzchni palców i nie mają kontaktu z podłożem. Ogon felsumy jest gruby u podstawy i zwęża się ku końcowi. Wewnątrz ogona jaszczurka gromadzi nadmiar tłuszczu, który może wykorzystać w czasie niedostatku pożywienia. Felsumy posiadają zdolność autotomii ogona – w całości lub jego fragmentu. Z tego powodu nie powinniśmy dotykać jej ogona, gdyż może on zostać odrzucony nawet bez chwycenia go. Po odrzuceniu ogon odrasta, ale nie jest już taki jak wcześniej – może być mniejszy i zdeformowany.

Wylinka

Felsumy madagaskarskie zjadają swoją wylinkę od razu po ściągnięciu jej. Czasami zdarza się, że zostawią jej fragmenty w terrarium. Należy zwracać uwagę, czy wylinka zeszła z całego ciała – zwłaszcza z palców i czubka ogona.

Długość życia

W niewoli dożywają do 15-20 lat.

Aktywność

Felsuma madagaskarska jest aktywna w ciągu dnia. Korzysta ona w naturze ze światła słonecznego, dlatego bardzo ważne jest zastosowanie u niej specjalistycznego oświetlenia. Konieczne jest światło UVB oraz UVA, co zapewni jej intensywne wybarwienie oraz wystarczający poziom witaminy D3 w organizmie. Dla felsum polecamy oświetlenie z niskim poziomem promieniowania UVB, gdyż w lasach deszczowych jest ono niższe niż na otwartej przestrzeni.

Występowanie

Felsuma madagaskarska zamieszkuje wschodnią część Madagaskaru. Panuje tam klimat
równikowy wilgotny. Występuje gęsta i bujna roślinność, a wilgotność waha się między 70 a
80%. Największa wilgotność występuje w miesiącach chłodniejszych.

Średnia dobowa temperatura w ciągu roku wynosi od ok. 20 °C do 23 °C. Jednak zakres
temperatur w ich naturalnym środowisku jest dużo szerszy – w nocy w chłodniejszych
miesiącach temperatura może spadać do 12 stopni, a w dzień (w miesiące cieplejsze) osiągać 30.
Gatunek jest aktywny w ciągu dnia i lubi się wygrzewać, w związku z tym potrzebuje
dogrzewania.
Do ogrzewania terrarium dla nadrzewnej jaszczurki mamy dwie możliwości –
oświetlenie grzewcze lub emiter ciepła. Powinny one ogrzewać jedną połowę terrarium, by w
drugiej temperatura była niższa o kilka stopni. Pozwoli to jaszczurce wybrać temperaturę, w
której chce przebywać. W obu strefach powinny być kryjówki. Przy montowaniu elementu
grzewczego należy pamiętać o tym, że jaszczurka nie powinna mieć z nim bezpośredniego
kontaktu, gdyż może się poparzyć. Wybór elementu grzewczego oraz sposób jego montowania
w dużej mierze zależy od tego z czego zbudowane jest terrarium.
Dysponując szklanym terrarium możemy zamontować element grzewczy w środku lub
na zewnątrz, kierując się zasadą – by szkło nie dotykało elementu grzewczego. Silne punktowe
nagrzanie szkła powoduje jego naprężenia względem chłodnej części, które mogą spowodować
pęknięcie. Wystarczy, że odsuniemy element grzewczy i stworzymy wąską pustą przestrzeń,
dzięki której szkło będzie nagrzewać się bardziej równomiernie. W przypadku płyty meblowej
element grzewczy musimy włożyć do środka terrarium, gdyż drewno jest doskonałym
izolatorem ciepła. oświetlenie i emitery ciepła powinny być umieszczone w takim miejscu, by
zwierzę nie mogło go dosięgnąć (również z półki skalnej).

Do monitorowania wilgotności i temperatury powietrza bardzo dobrze sprawdzają się
małe termometry i higrometry dostępne w wersji analogowej lub cyfrowej.

Zachowanie

Felsumy madagaskarskie są dość płochliwe i szybkie. Mimo to, możliwe jest przyzwyczajenie ich do kontaktu z człowiekiem. Dość szybko dają się karmić z ręki. Gatunek ten rzadko przejawia agresję, a jego ugryzienie nie jest bolesne dla człowieka. Mimo swojej płochliwości, felsumy więcej czasu spędzają poza kryjówką. Wynika to z faktu, że w naturze zamieszkują korony drzew i dzięki swojemu ubarwieniu doskonale wtapiają się w takie otoczenie. W sytuacji zagrożenia pierwszą linią obrony jest
znieruchomienie i udawanie, że jaszczurki tam nie ma.
Podczas przemieszczania się po terrarium oraz poza nim, felsumy od czasu do czasu
wysuwają język. Mogą nim też dotykać otoczenia. W ten sposób poznają swoje otoczenie.
Jaszczurki posiadają narząd Jacobsona na podniebieniu, którym analizują smak i zapach. Potrafią
też w ten sposób “namierzyć” aromatyczny pokarm w terrarium (owoce, papki).

Życie społeczne
Felsumy trzymane w grupach zwykle żyją w zgodzie. Mogą zdarzać się jednak
sporadyczne przypadki ugryzień podczas ustalania hierarchii. Gatunek ten jest silnie
terytorialny, dlatego czasami występują problemy przy dołączaniu nowej samicy do haremu.
Jeśli inne felsumy przepędzają ją ze swojego terytorium, możemy uciec się do małego oszustwa
i przeorganizować cały wystrój terrarium – łącznie z umyciem wszystkich elementów, które
tam ponownie trafią, aby usunąć znajome zapachy. Po takim zabiegu wpuszczamy do środka
wszystkie felsumy jednocześnie. Dzięki temu wszystkie jaszczurki trafią do nowego miejsca i
szybciej zaakceptują nowego mieszkańca.
Aby trzymać kilka osobników w jednym terrarium należy zapewnić im odpowiednią
liczbę kryjówek i wystarczającą ilość pokarmu. W grupach można trzymać osobniki młode
niezależnie od ich płci – ważne jest aby były podobnej wielkości. Również dorosłe mogą żyć
razem, ale tutaj płeć ma już znaczenie – trzymamy razem kilka samic albo harem. Powinniśmy
unikać trzymania jednej samicy z samcem, zalecane są 2-3 samice na samca, aby cała grupa
pozostała w dobrej kondycji. Nie powinniśmy trzymać dwóch dorosłych samców w jednym
terrarium, gdyż będą one nawzajem się atakować.
Mimo, że felsumy spędzają mało czasu w kryjówkach, to powinniśmy im je zapewnić,
aby w razie potrzeby nasz zwierzak mógł się ukryć.

Dymorfizm płciowy
Samce są nieco większe od samic i posiadają u nasady ogona dwie podłużne wypukłości
(uchyłki z hemipenisami). Na spodzie ud felsum znajduje się rząd porów udowych, które u
samców zwykle są większe.

Terrarium
Felsuma madagaskarska jest jaszczurką nadrzewną, więc terrarium powinno mieć sporą
wysokość. Zwykle zaleca się terraria pionowe, ale jeśli będzie ono sporych rozmiarów z
przeznaczeniem dla kilku osobników – może być równie dobrze poziome. Ważnie, żeby
wysokość nie była mniejsza niż zalecana. Terrarium dla jednego dorosłego osobnika powinno mierzyć co najmniej 40x40x60cm (długość x szerokość x wysokość). Dla kilku osobników
powinno być odpowiednio większe i mieć np. 60x45x90 cm.

U felsum madagaskarskich bardzo istotny jest też wystrój. Powinniśmy zadbać, by
przynajmniej na jednej szybce terrarium znajdowała się ścianka z jakiegoś szorstkiego materiału,
np. korka. Dzięki temu zmniejszymy ryzyko wystąpienia tzw. floopy tail – czyli opadającego
bezwładnie ogona, co prowadzi do skrzywienia kręgosłupa u jego podstawy. Wewnątrz
terrarium powinny znajdować się również gałęzie, liany lub korek, które zwiększą
powierzchnię życiową zwierząt.
Podłoże powinno być stale wilgotne, dlatego należy wybierać takie, które nie pleśnieje.
Idealnie nadają się tutaj podłoża bioaktywne, które mają za zadanie stworzyć w terrarium warunki podobne do naturalnych:
– mają bogaty skład, dzięki czemu stanowią dobre podłoże dla roślin
– mają bogatą florę bakteryjną, która rozkłada drobne resztki pokarmu
– po zasiedleniu przez “owady sprzątające” możemy zapomnieć o regularnym sprzątaniu w
terrarium – pleśń oraz odchody są szybciej rozkładane i podobnie jak w środowisku
naturalnym użyźniają podłoże

“Owady sprzątające” to potoczna nazwa dla drobnych bezkręgowców (skoczogonków,
prosionków, stonóg i krocionogów), które żywią się martwą materią organiczną. Są to
destruencji, którzy pożerają wszelkie szczątki roślinne, zwierzęce, odchody i pleśń, przerabiając
je na proste związki organiczne użyźniające glebę. Dzięki ich obecności w terrarium panuje
czystość. Innymi polecanymi podłożami są: włókno kokosowe oraz torf turzycowy.

Uzupełnieniem wystroju mogą być żywe lub sztuczne rośliny. Żywe są nieco lepsze ze
względu na to, że wyparowują wodę z liści i stale utrzymują wysoką wilgotność w terrarium.
Przy wyborze roślin powinniśmy kierować się nie tylko ich preferencjami siedliskowymi, ale
też wytrzymałością łodyg i liści. Felsumy madagaskarskie, mimo iż nie należą do dużych
jaszczurek, to potrafią mocno pokiereszować delikatniejsze rośliny, które nie wytrzymują ich
skoków i ciągłego “deptania”. Zalecane rośliny dla felsum madagaskarskich to między innymi:
epipremnum, monstera ‘monkey mask’, monstera dziurawa, fikusy o większych liściach,
avocado, kalatea czy skrzydłokwiat. Na podłoże możemy położyć również płaty mchu.
Jeśli nie chcemy sadzić żywych roślin, do dekoracji możemy użyć rośliny sztuczne.
Tutaj wybór jest właściwie nieograniczony i zależy tylko od naszych indywidualnych
preferencji. Po kliknięciu w poniższe zdjęcie otworzy się strona naszego sklepu internetowego
ze wszystkimi dostępnymi u nas sztucznymi roślinami.

Woda
Felsumy madagaskarskie żyją na roślinności, w związku z tym w naturze zwykle spijają
krople wody z liści i kory drzew. Z tego powodu powinniśmy przynajmniej raz dziennie
spryskiwać wystrój terrarium, by umożliwić im napicie się wody oraz utrzymanie wysokiej
wilgotności powietrza.

Zaleca się również włożenie do terrarium miseczki z wodą, by jaszczurki mogły napić się również wtedy, gdy im nie pryskamy. Dobrym rozwiązaniem jest też zamontowanie kroplownika, z którego stale kapie woda, lub fontanny.

Żywienie
Felsumy madagaskarskie żywią się owadami i owocami. Owady powinny stanowić około
70% ich diety i powinny to być głównie świerszcze i karaczany dostosowane do wielkości
pyszczka felsumy. Ich przewód pokarmowy jest dość delikatny i nie powinniśmy im podawać
mączników oraz drewnojadów. Larwy te mają grubą chitynę, która może doprowadzić do
zatkania przewodu pokarmowego felsumy, a w ostateczności do jej śmierci. Jako dodatek
żywieniowy możemy stosować larwy moli woskowych oraz hermetii – zawierają one dużo
wapnia oraz białka, a ich chityna jest delikatniejsza.

Oprócz owadów i owoców możemy podawać felsumom wszelkiego rodzaju pokarmy w
proszku, które przed podaniem rozrabiamy z wodą. Są to niezwykle wygodne w użyciu pokarmy,
które mają długi okres przydatności do spożycia. Są dostępne w wersje z owadami lub bez. Takie
gotowe mieszanki posiadają w swoim składzie dodatkowo wapń i witaminy, więc nie musimy do
nich już niczego dodawać.

Zwierzęta nadrzewne chętniej poszukują pokarmu w wyższych partiach zbiornika
hodowlanego, dlatego możemy zamontować w terrarium specjalne miseczki zaczepiane na ścianie.
Jeśli stosujemy miski na podłożu, należy je umieszczać w rogu terrarium lub przy ściankach.
Felsumy poszukując pokarmu częściej przemieszczają się wzdłuż ścianek, więc są to najlepsze
miejsca do ustawienia miseczki.

Rozmnażanie
Felsumy madagaskarskie łatwo rozmnażają się w niewoli. Przed łączeniem obu płci
należy zwracać szczególną uwagę na wiek i kondycję samicy – najlepiej żeby była w wieku co
najmniej 14 miesięcy. Podczas całego sezonu rozrodczego monitorujemy jej stan i jeśli jej waga
wyraźnie spadnie, to oddzielamy ją od samca i intensywnie karmimy.
U felsum występują zaloty, podczas których samiec macha głową i wydaje odgłosy
przypominające ćwierkanie. Gdy samica pozwoli mu się zbliżyć, samiec chwyta ją zębami za
kark i przystępuje do kopulacji.
Samica składa 1-2 jaja co 4 tygodnie. W ciągu roku samica może złożyć do 12 jaj, lecz
może to stanowić poważne obciążenie dla organizmu i spowodować, że w następnym roku nie
będzie mogła przystąpić do rozrodu. Poważny spadek formy może doprowadzić nawet do
śmierci samicy. Dlatego bardzo ważne jest skrócenie sezonu rozrodczego do 4-5 miesięcy. Po
tym czasie należy oddzielić samca od samic i obniżyć temperaturę w terrarium o kilka stopni,
aby dać odpoczynek samicom od składania jaj. Jeśli nie obniżymy temperatury, może się
zdarzyć, że samice nadal będą składać jaja.
Składanie jaj przez felsumę wygląda inaczej niż u większości jaszczurek. Felsumy nie
zakopują swoich jaj. Zaraz po złożeniu jaja są miękkie, a ich powierzchnia pokryta jest klejącą
substancją. Samica trzymając jaja w tylnych łapkach i pomagając sobie ogonem – obraca je aż
skorupki stwardnieją, a potem przykleja je w bezpiecznym miejscu. Zwykle są to zagłębienia
kory lub ścianki terrarium. Samica dotknięciem języka jest w stanie rozpoznać, czy jaja są
zapłodnione czy nie. Jeśli nie – są po prostu przez nią porzucane jeszcze przed stwardnieniem
skorupki. Jaja po złożeniu mają długość 16 mm, szerokość 14 mm i ważą 3,5 g.
Możemy je inkubować w terrarium dorosłych felsum, należy jednak pamiętać, że klujące
się młode mogą zostać przez nie upolowane. Bezpieczniej jest inkubować jaja w osobnym
zbiorniku. Przeszkodą tutaj jest to, że jaja są przyklejone do elementów wystroju i oderwanie
ich może poważnie uszkodzić skorupkę. Dlatego możemy sobie pozwolić na przeniesienie jaj
tylko wtedy, gdy są one przyklejone do ruchomych elementów w terrarium. W innym
wypadku (przyklejenie do ścianki) nie przenosimy jaj – bezpieczniej jest przenieść felsumy jeśli
mamy dla nich drugi zbiornik. Podczas przenoszenia jaj nie możemy ich obrócić, gdyż
spowoduje to utonięcie zarodka, który wykształca się w górniej części jaja. Przed
przeniesieniem jaj można zaznaczyć markerem górną powierzchnię skorupki. Jaja na początku
po prześwietleniu są żółtawe, lecz po kilku dniach robią się różowe. Można również dotrzeć
wewnątrz ciemniejszą plamkę z zarodkiem.
Jaja inkubujemy w temperaturze 27-30 °C. Utrzymujemy wilgotność na poziomie 70-
90%. U felsum bardzo ważne są wahania dobowe temperatury podczas inkubacji jaj – klują się
wtedy silniejsze młode. U tego gatunku występuje temperaturowa determinacja płci. Im niższa
średnia temperatura inkubacji, tym większy odsetek samic. Do inkubacji jaj możemy
wykorzystać wermikulit, który długo utrzymuje wilgotność i nie pleśnieje.

Młode klują się po 60-125 dniach, w zależności od temperatury inkubacji i mają 6-7 cm
długości. Przez jakiś czas różnią się kolorystycznie od osobników dorosłych – są ciemniejsze i
mają poprzecznie prążkowany ogon. Przez kilka dni po wykluciu młode odżywiają się
resztkami żółtka. Pierwszy pokarm podajemy po przejściu pierwszej wylinki – zwykle po 3-5
dniach.

Częstotliwość karmienia
Młode osobniki karmimy codziennie. Dorosłe możemy karmić rzadziej – 2-3 razy w
tygodniu. Jednorazowo podajemy tyle pokarmu ile zwierzę może zjeść w ciągu jednego,
maksymalnie dwóch dni. Zwykle jest to przykładowo ok. 5 świerszczy na jednego osobnika.

Suplementacja
Gady suplementujemy przy każdym karmieniu. Niedobory wapnia są niezwykle częste u
hodowlanych gadów i mogą prowadzić do wielu chorób. Felsumom przy każdym karmieniu
podajemy wapń bez witaminy D3. Felsumy przez cały dzień mają dostęp do światła UVB, więc
wytwarzają w swojej skórze wystarczającą ilość tej witaminy. Raz w tygodniu zastępujemy
wapń witaminami (z witaminą D3). Wapń dodajemy do miksowanych owoców oraz
posypujemy nim owady. Witaminy podajemy tylko z owadami. Dobrym rozwiązaniem jest też
położenie w terrarium dodatkowo małej miseczki w wapniem, aby felsumy miały do niego stały
dostęp.

Felsuma madagaskarska jest objęta Konwencją Waszyngtońską (CITES), umieszczono ją w II
załączniku. W związku z tym nie można łapać osobników ze środowiska naturalnego, a każdy
osobnik hodowlany powinien posiadać dokument urodzenia (wyklucia) w niewoli. Dokument
ten wydaje powiatowy lekarz weterynarii. W Polsce jest obowiązek rejestrowania kręgowców
wpisanych na listę CITES. Po zakupie takiego zwierzaka powinniśmy to zrobić w ciągu 14 dni.