PORADNIK – Kameleon jemeński

Jak duży rośnie kameleon jemeński?
Kameleon jemeński dorasta do ok. 33 cm długości z ogonem w przypadku samic i do ok.
60 cm w przypadku samców

Wygląd
Kształt ciała kameleona jemeńskiego przypomina liść. Jego tułów jest silnie bocznie
spłaszczony. Efekt ten jest pogłębiany przez zachowanie jaszczurki, która siedzi nieruchomo na
gałęzi lub porusza się w charakterystyczny chybotliwy sposób – udając ruch liścia na wietrze.
Tył głowy kameleona jemeńskiego tworzy tzw. kask lub hełm, który mocno wystaje ku górze.
Na spodzie ciała od pyska po kloakę oraz na grzbiecie (nad kręgosłupem) biegnie pas
kolczastych łusek.
Kameleony posiadają kilka charakterystycznych dla siebie cech. Jedną z nich są ich oczy,
które poruszają się niezależnie od siebie. Wystają one znacznie poza czaszkę i pokryte są
powiekami, które tworzą zrośniętą osłonę, otwartą na szczycie. Kameleon obserwując otoczenie
pozostaje bez ruchu i tylko jego oczy poruszają się dookoła lustrując całe 360° pola widzenia.
Gdy oczy kameleona zwrócone są w różnych kierunkach, sygnał do mózgu dociera z nich na
przemian. Gdy kameleon wpatruje się w jeden punkt oboma oczami, to sygnał do mózgu
dociera z nich jednocześnie. Drugą charakterystyczną cechą kameleonów jest budowa ich
kończyn. Palce są zrośnięte po 2-3 i są do siebie przeciwstawnie ułożone. To daje kameleonom
niezwykle silny chwyt. Podczas poruszania po gałęziach kameleon pomaga sobie swoim długim
ogonem, którym posługuje się jak piątą łapą. Ogon jest długi, cienki i w spoczynku jest zwijany.
Kameleony są również znane z tego, że potrafią zmieniać swój kolor skóry. Ta zdolność
jest możliwa dzięki trzem rodzajom komórek z pigmentami oraz kryształom guaniny. Zmiana
barwy może nastąpić w ciągu milisekund i jest spowodowana różnymi zmianami w obrębie
skóry – kurczeniem niektórych komórek, przemieszczaniem się barwników między
wypustkami komórek a ich centrum, zmianą głębokości barwników i guaniny oraz mieszaniem
ze sobą barw. Zmiana barwy zależy głównie od emocji i samopoczucia kameleona. Powszechnie panuje
błędne przekonanie iż kameleony zmieniają swój kolor na kolor otoczenia. Kameleony nie potrafią dostosować swojego koloru do koloru tła. Każdy gatunek posiada własny zestaw barw i wzorów, które pojawiają się w określonych sytuacjach stanach emocjonalnych. Prawdopodobnie to błędne przekonanie wzięło się stąd, że barwy “maskujące” kameleonów, ukazujące się podczas stresu – zwykle są to barwy zielone lub brązowe – a więc takie, jakie w środowisku naturalnym dominują. Gdy włożymy kameleona do terrarium z czerwonym tłem, to on nadal w sytuacji stresowej będzie przybierał kolor zielony lub brązowy,
gdyż w takim środowisku wyewoluował i jest do niego przystosowany.
Podstawową barwą gatunku jest kolor zielony (niekiedy wpadający w błękitny), na
którym podczas stresu pojawiają się ciemniejsze plamki – ciemnozielone lub niebieskie.
Kameleony jemeńskie posiadają szerokie, poprzeczne pasy biegnące przez cały grzbiet po ogon,
a niekiedy widoczne nawet na odnóżach. Pasy te przeważnie zwężają się u góry i na dole,
tworząc kształt wrzeciona. Samice są zwykle mniej kontrastowo ubarwione, z przygaszonymi barwami. Samce są o wiele bardziej kolorowe, a barwy przybierają bardzo żywy odcień.

Wylinka
Kameleony jemeńskie zrzucają wylinkę w ciągu jednego-kilku dni. Przed wylinką kolory
jaszczurki stają się przygaszone. Zużyty naskórek odkleja się od ciała jaszczurki w tym samym
czasie, a potem w trakcie przemieszczania się, jaszczurka go gubi dużymi fragmentami. Należy
zwracać uwagę, czy wylinka zeszła z całego ciała – zwłaszcza z palców i czubka ogona.

Jak długo żyje kameleon jemeński?
Samica, która składała jaja żyje 4-5 lat. Samce dożywają do 8 lat.

Aktywność
Kameleon jemeński jest aktywny w ciągu dnia. Korzysta on w naturze ze światła
słonecznego, dlatego bardzo ważne jest zastosowanie u niego specjalistycznego oświetlenia UV.
Konieczne jest światło UVB oraz UVA, co zapewni jej intensywne wybarwienie oraz
wystarczający poziom witaminy D3 w organizmie. Dla kameleonów polecamy oświetlenie z
niskim poziomem promieniowania UVB, gdyż w lasach jest ono niższe niż na otwartej
przestrzeni. Dostępne jest zarówno oświetlenie rurowe T5 jak i metahalogeny Jungle, typ Flood.

Zachowanie
Kameleony jemeńskie są dość płochliwe. Kontakt z człowiekiem może je bardzo
stresować, dlatego zaleca się stopniowe oswajanie jaszczurki. Proces ten może być bardzo długi i
przebiegać etapami – od akceptacji opiekuna podczas wykonywania czynności w terrarium, po
dotykanie jaszczurki po grzbiecie. Nie należy procesu oswajania przyspieszać i brać wystraszoną
jaszczurkę niepotrzebnie na ręce. Kameleony mają słabe serce i nadmierny stres może
spowodować u nich zawał.
W sytuacji zagrożenia kameleon może zastosować dwie strategie. Pierwsza to ucieczka
chyboczącym krokiem udającym liść na wietrze. W trakcie ucieczki kolory są zwykle
przygaszone, by nie rzucać się w oczy. Druga strategia to próba odstraszenia napastnika.
Przestraszony kameleon staje na tylnych łapkach, przytrzymuje się ogonem i otwiera pysk. Cała
jaszczurka nadyma się, przez co wydaje się większa niż jest w rzeczywistości. Może syczeć oraz
gryźć jeśli będzie wymagała tego sytuacja. Jego skóra przybiera wtedy barwy odstraszające –
bardziej jaskrawe i kontrastowe.
Charakterystycznym zachowaniem kameleonów jest kierowanie się ku górze. Można to wykorzystać podczas przekładania jaszczurki. Wystarczy podsunąć jej przed głowę rękę lub
gałąź, która będzie wyżej od tej, na której aktualnie siedzi. Ta sztuczka jest niezwykle przydatna
z tego względu, że kameleony mają bardzo silny uścisk palców i oderwanie ich na siłę od gałązki
może być dla nich szkodliwe.

Dymorfizm płciowy
Samce są większe od samic i posiadają u nasady ogona dwie podłużne wypukłości
(uchyłki z hemipenisami). Dodatkowo samce posiadają większy hełm na głowie, a na “piętach”
tylnych odnóży posiadają ostrogi (widoczne już po wykluciu). Samice zwykle są mniej barwne,
a ich barwa podstawowa zbliżona jest do brązowej.

Fot.: _{https://www.facebook.com/253395512097079/posts/sexual-dimorphism-in-chamaeleo-calyptratusaliassexing-veiled-chameleonsin-the-ve/480944819342146/}

Występowanie
Kameleon jemeński zamieszkuje tereny Jemenu i Arabii Saudyjskiej. Występuje na
terenach zadrzewionych i porośniętych krzewami w wyżynnych i górskich rejonach.
Wilgotność w tych rejonach waha się między 45 a 60% w ciągu roku. Na miesiące cieplejsze
przypada pora deszczowa, a na chłodniejsze – pora sucha. Powinniśmy to wziąć pod
uwagę aranżując warunki w terrarium w ciągu roku.

_{https://www.researchgate.net/figure/Distribution-of-the-Veiled-Chameleon-in-its-original-range_fig4_264275245}

Średnia dobowa temperatura w ciągu roku wynosi tam od ok. 20 °C do 30 °C. Jednak
zakres temperatur jest dużo szerszy – w nocy w chłodniejszych miesiącach temperatura może
spadać do 15 stopni, a w dzień (w miesiące cieplejsze) osiągać 40.

Jaką temperaturę musi mieć kameleon jemeński?

Gatunek jest aktywny w ciągu dnia i lubi się wygrzewać, w związku z tym potrzebuje dodatkowego źródła ciepła. Powinniśmy mu zapewnić w ciągu dnia temperaturę ok. 35-36 °C na wyspie grzewczej, a w miejscu
najchłodniejszym 23-30 °C. W nocy wyłączamy ogrzewanie, by osiągnąć temperaturę
pokojową. Do ogrzewania terrarium dla nadrzewnej jaszczurki mamy dwie możliwości –
żarówki, halogeny lub emiter ciepła. Powinny one ogrzewać jedną połowę terrarium, by w
drugiej temperatura była niższa o kilka stopni. Pozwoli to jaszczurce wybrać temperaturę, w której chce przebywać.

Przy montowaniu elementu grzewczego należy pamiętać o tym, że jaszczurka nie powinna mieć z nim bezpośredniego kontaktu, gdyż może się poparzyć. Wybór elementu grzewczego oraz sposób jego montowania w dużej mierze zależy od tego z czego zbudowane jest terrarium.
W przypadku płyty meblowej element grzewczy musimy włożyć do środka terrarium, gdyż drewno jest doskonałym izolatorem ciepła, a w przypadku terrarium siatkowego ogrzewanie możemy umieścić w kloszu położonym na siatce.

Do monitorowania wilgotności i temperatury powietrza bardzo dobrze sprawdzają się
małe termometry i higrometry dostępne w wersji analogowej lub cyfrowej.

Jakie terrarium musi mieć kameleon jemeński?
Kameleon jemeński jest jaszczurką nadrzewną, więc terrarium powinno mieć sporą
wysokość. Zwykle zaleca się terraria pionowe, ale jeśli będzie ono sporych rozmiarów z
przeznaczeniem dla kilku osobników – może być równie dobrze poziome. Ważnie, żeby
wysokość nie była mniejsza niż zalecana. U kameleonów istotna jest przewiewność terrarium,
gdyż skóra tych zwierząt jest wrażliwa na choroby grzybowe. Jednocześnie powinniśmy unikać
przeciągów, które mogą znacznie obniżyć temperaturę w środku. Można u nich stosować
terraria meblowe o bardzo dużej wentylacji oraz siatkowe – w zależności od warunków jakie panują w
pomieszczeniu, w którym będzie stało terrarium.
Terrarium dla jednego dorosłego osobnika powinno mierzyć co najmniej 50x50x100cm
(długość x szerokość x wysokość) dla dorosłej samicy i 60x60x120 dla dorosłego samca.

U kameleonów jemeńskich bardzo istotny jest też wystrój. Nie jest wymagana ścianka.
Powinniśmy zadbać przede wszystkim, by wewnątrz terrarium znajdowało się dużo gałęzi, lian
lub cienkich gałęzi korkowych, po których kameleon będzie się poruszał. Grubość gałęzi jest tutaj istotna. Powinny być na tyle grube, by kameleon obejmował je palcami w całości, ale jego palce nie powinny się stykać. Niektóre gałęzie mogą być grubsze, unikamy natomiast cieńszych.

Podłoże powinno być wilgotne, dlatego należy wybierać takie, które nie pleśnieje.
Idealnie nadają się tutaj podłoża bioaktywne, które mają za zadanie stworzyć w terrarium
warunki podobne do naturalnych:
– mają bogaty skład, dzięki czemu stanowią dobre podłoże dla roślin
– mają bogatą florę bakteryjną, która rozkłada drobne resztki pokarmu
– po zasiedleniu przez “owady sprzątające” możemy zapomnieć o regularnym sprzątaniu w
terrarium – pleśń oraz odchody są szybciej rozkładane i podobnie jak w środowisku
naturalnym użyźniają podłoże

“Owady sprzątające” to potoczna nazwa dla drobnych bezkręgowców (skoczogonków, prosionków, stonóg i krocionogów), które żywią się martwą materią organiczną. Są to destruenci, którzy pożerają wszelkie szczątki roślinne, zwierzęce, odchody i pleśń, przerabiając
je na proste związki organiczne użyźniające glebę. Dzięki ich obecności w terrarium panuje
czystość. Innymi polecanymi podłożami są: włókno kokosowe oraz torf turzycowy.

Uzupełnieniem wystroju mogą być żywe lub sztuczne rośliny. Żywe są nieco lepsze ze
względu na to, że wyparowują wodę z liści i stale utrzymują wysoką wilgotność w terrarium.
Przy wyborze roślin powinniśmy kierować się nie tylko ich preferencjami siedliskowymi, ale
też wytrzymałością łodyg i liści. Kameleony jemeńskie potrafią mocno pokiereszować
delikatniejsze rośliny. Niektóre kameleony mają w zwyczaju skubać liście roślin. U takich
osobników powinniśmy posadzić rośliny nietrujące, by uniknąć zatrucia pokarmowego.
Zalecane rośliny dla kameleonów to między innymi: drzewka cytrusowe, kalatea i
skrzydłokwiat. Jeśli nie chcemy sadzić żywych roślin, do dekoracji możemy użyć rośliny sztuczne.
Tutaj wybór jest właściwie nieograniczony i zależy tylko od naszych indywidualnych
preferencji.

Woda
Kameleony jemeńskie żyją na roślinności, w związku z tym w naturze zwykle spijają
krople wody z liści i kory drzew. Szczególnie chętnie korzystają z kapiących kropli. Z tego
powodu powinniśmy przynajmniej raz dziennie spryskiwać wystrój terrarium, by umożliwić im
napicie się wody oraz podnieść wilgotność powietrza. Ważną informacją jest, że kameleony POTRAFIĄ pić z miski, ale dobrym rozwiązaniem będą również systemy zraszania, kroplowniki.

Żywienie
Kameleony jemeńskie żywią się owadami. Powinniśmy zapewnić im różnorodność
pokarmu i podawać różne owady – głównie świerszcze, karaczany i szarańczę dostosowane do
wielkości pyska kameleona. W naturalnym środowisku kameleony bardzo rzadko zjadają larwy
owadów, więc my również powinniśmy podawać je jedynie jako dodatek. Mogą to być larwy
hermetii, moli woskowych oraz mącznika młynarka.
Kameleony polują za pomocą długiego języka, którego długość mniej więcej równa się
długości ich ciała (od pyska do kloaki). Możemy to wykorzystać podczas karmienia i wsypywać
owady do głębokiego pojemniczka. Kameleony siedząc na jego krawędziach bez problemu
dosięgną owady, a jednocześnie te nie będą się rozbiegać i chować po terrarium.

Jak często karmić kameleona jemeńskiego?
Młode osobniki karmimy codziennie. Dorosłe możemy karmić rzadziej – 2-3 razy w
tygodniu. Jednorazowo podajemy tyle pokarmu ile zwierzę może zjeść w ciągu jednego,
maksymalnie dwóch dni. Zwykle jest to przykładowo ok. 5-10 świerszczy na jednego osobnika.

Suplementacja

Cykl suplementacji Arcadia

Kameleonom przy każdym karmieniu podajemy wapń bez witaminy D3 lub zestaw codziennych suplementów.

Wapń z magnezem dobrze jest stosować przy czwartym karmieniu, natomiast witaminy i minerały (z witaminą D3) przy 6 lub 8. Suplementy te są w postaci proszku, którym posypujemy
owady przed podaniem.

Rozmnażanie
Kameleony jemeńskie dojrzałość płciową osiągają bardzo szybko, bo już po około 5-6
miesiącach życia. Z rozmnażaniem należy jednak odczekać do momentu osiągnięcia przez
samicę maksymalnych rozmiarów – w ok. 8-10 miesiącu życia. Jeśli tego nie zrobimy istnieje
duże prawdopodobieństwo, że samica nie będzie w stanie złożyć jaj i się nimi zaczopuje.
Podczas całego sezonu rozrodczego monitorujemy stan samicy i jeśli jej waga wyraźnie spadnie,
to oddzielamy ją od samca i intensywnie karmimy.
Gotowość samicy do kopulacji trwa zwykle 10-15 dni podczas sezonu godowego. W tym
czasii en ajej ciele widoczne są niebieskie plamki. Jej ubarwienie jest intensywniejsze jeśli
samica akceptuje samca i jest gotowa do zbliżenia. Jeśli jest odwrotnie – jej barwy stają się
przygaszone. Podczas sezonu godowego, samce kameleonów przybierają intensywniejsze barwy,
aby zaprezentować się samicom z jak najlepszej strony. Podczas tej prezentacji nadymają
podgardle i brzuch, by wydawać się większymi niż w rzeczywistości. Po kopulacji samica
zmienia kolor na bardziej przygaszony, który komunikuje innym samcom, że nie jest chętna do
zbliżenia. Może wtedy przybrać prawie czarną barwę z niebieskimi i żółtymi plamkami. W tym
czasie samica może reagować agresywnie na samca.
Po 3-4 tygodniach samica składa 30-50 jaj, zakopując je w podłożu. Podczas tej czynności
samica powinna być odizolowana od innych osobników, by mieć całkowity spokój. Każdy stres
podczas składania jaj i przerwanie tej czynności może doprowadzić do zaczopowania samicy i
konieczności wizyty weterynaryjnej. Jeśli nie zareagujemy wystarczająco wcześnie, samica może
nie przeżyć.
Jaja zapłodnione są zwykle odrobinę większe i mają białą, suchą pergaminową skorupkę.
Jaja niezapłodnione mogą mieć żółtawy odcień, a ich skorupka jest lekko klejąca i sprawia
wrażenie brudnej. Po kilku dniach od złożenia możemy prześwietlić jaja światłem i upewnić
się, czy są zapłodnione – wtedy wnętrze będzie miało kolor różowy i dostrzeżemy ciemniejszą
plamkę zarodka.
Jaja inkubujemy w temperaturze 27-31 °C w dzień i 23 °C w nocy. Utrzymujemy
wilgotność na poziomie 70-80%. Do inkubacji jaj możemy wykorzystać wermikulit, który długo
utrzymuje wilgotność i nie pleśnieje.
Młode klują się po 150-190 dniach, w zależności od temperatury inkubacji. Klucie może
potrwać kilka godzin. W tym czasie jaszczurki zużywają resztki żółtka, a ich płuca zaczynają
oddychać powietrzem atmosferycznym. Nie powinniśmy tego procesu przerywać. Należy
pozwolić jaszczurkom wyjść samodzielnie. Młode kameleony są bardzo wrażliwe na niedostatek
wody, dlatego terrarium powinno być pryskane trzy razy dziennie. Pierwszy pokarm podajemy
po przejściu pierwszej wylinki – zwykle po 2-4 dniach.

Kameleon jemeński jest objęty Konwencją Waszyngtońską (CITES), umieszczono go w II
załączniku. W związku z tym nie można łapać osobników ze środowiska naturalnego, a każdy
osobnik hodowlany powinien posiadać dokument urodzenia (wyklucia) w niewoli. Dokument
ten wydaje powiatowy lekarz weterynarii. W Polsce jest obowiązek rejestrowania kręgowców
wpisanych na listę CITES. Po zakupie takiego zwierzaka powinniśmy to zrobić w ciągu 14 dni.